Heimelijk filmen met een seksuele strekking

Juridische publicaties

Categorieën

Heimelijk filmen met een seksuele strekking

4 dec. 2017 13:30:00
Interessant
10 minuten (2063 woorden)

Door Sophie van Onck
Heimelijk filmen met een seksuele strekking

De afgelopen jaren zijn er steeds meer strafzaken geweest over ‘heimelijk filmen’. Er worden dan heimelijk opnames gemaakt van de intimiteiten van een ander. Zo is er in 2014 een Kampenaar veroordeeld voor het stiekem filmen van twee vrouwen in pashokjes bij een kledingwinkel in Zwolle en is er in juli 2017 een 57-jarige ambtenaar van de gemeente Vlissingen opgepakt voor het heimelijk filmen van bezoekers van twee damestoiletten in het Vlissings stadhuis.[i] Daarnaast doet de uitgelekte sekstape van Patricia Paay ook denken aan heimelijk filmen. Voor heimelijk filmen is echter wel vereist dat Paay niet wist dat er gefilmd werd. Volgens hoofddocent Creatieve Technologie van het Saxion John van de Pas zal het stiekem filmen in de toekomst vaker voorkomen. Tegenwoordig heeft namelijk elke mobiele telefoon een camera en daarnaast worden de mini-camera’s steeds kleiner.[ii] Er bestond lange tijd geen eenstemmigheid over de wijze waarop heimelijk filmen met een seksuele strekking strafrechtelijk gekwalificeerd diende te worden (2005-2012).[iii] De delicten aanranding (artikel 246 Sr), schennis van de eerbaarheid (artikel 239 Sr), kinderpornografie (artikel 240b Sr) en heimelijk cameratoezicht (artikelen 139f en 441b Sr) werden door het OM in de tenlasteleggingen gebruikt bij heimelijk filmen.

Artikel 246 Sr

Artikel 246 Sr stelt strafbaar ‘hij die door geweld of een andere feitelijkheid of bedreiging met geweld of een andere feitelijkheid iemand dwingt tot het plegen of dulden van ontuchtige handelingen, wordt, als schuldig aan feitelijke aanranding van de eerbaarheid, gestraft met gevangenisstraf van ten hoogste acht jaren of geldboete van de vijfde categorie’. In 2009 boog de Hoge Raad zich over de vraag of heimelijk filmen en/of fotograferen van een naakte man onder de douche ontucht of slechts privacy schending is. Een douchende man had op een Texelse camping gemerkt dat zijn buurman over de scheidingswand foto’s van hem maakte met zijn telefoon. Op de telefoon van de gluurder blijken meer foto’s van douchende mannen op te staan. De slachtoffers merkten niets en de man had een seksueel motief. Zowel de rechtbank, Hof als Hoge Raad vinden dat er niet wordt voldaan aan artikel 246 Sr, oftewel ontucht. Fotograferen en filmen zijn privacy schendingen en geen seksuele handelingen. Het maakt hierbij niet uit of slachtoffers zijn gekwetst in hun seksuele schaamtegevoelens of dat de beelden seksuele bevrediging als doel hebben. Opvallend hierbij is dat de advocaat-generaal van mening is dat artikel 246 Sr de seksuele integriteit van burgers beoogt te beschermen en dat heimelijk filmen en fotograferen daarom te zien is als een ontuchtige handeling in de in art. 246 Sr bedoelde zin.[iv] Een ander voorbeeld is een 30-jarige man die tijdens het omkleden en douchen in de kleedkamer van een voetbalvereniging jongens heimelijk filmde. Door de rechtbank in Utrecht is hij vrijgesproken van aanranding.[v] Er kon niet worden vastgesteld dat de jongeren die gefilmd werden op enige wijze waren gedwongen tot het dulden van ontuchtige handelingen, omdat zij zich niet bewust zijn geweest van het heimelijk filmen. Volgens de Hoge Raad komt het voor de toepasselijkheid van art. 246 Sr kennelijk aan op de vraag ‘of en zo ja, in hoeverre tussen de dader en het slachtoffer voor het plegen of dulden van ontucht relevante interactie heeft plaatsgevonden. Uit dit criterium lijkt te volgen dat heimelijk filmen niet onder art. 246 Sr kan worden gebracht indien tussen de heimelijke filmer en het slachtoffer geen enkele interactie is geweest.[vi] Sommige rechters blijven echter van mening dat heimelijk filmen met een seksuele strekking valt onder aanranding. In de lagere rechtspraak is de laatste jaren geoordeeld dat bij het heimelijk filmen of fotograferen van personen die op de WC zitten, zich omkleden in een kleedhokje, zich ophouden in hun slaapkamer, staan te douchen of topless liggen te zonnen, de bespiede personen door een feitelijkheid worden gedwongen de handeling (het filmen of fotograferen) te ondergaan. In die gevallen, zo oordeelde de rechter telkens, weet de dader door onverhoeds handelen te voorkomen dat de niets vermoedende slachtoffers zich tegen de handeling kunnen verzetten.[vii]

Artikel 240b Sr

Kinderpornografie wordt strafbaar gesteld door art. 240b Sr. In dit artikel is de leeftijd een relevant onderdeel, namelijk de leeftijd beneden 18 jaar. Uit een arrest van de Hoge Raad uit 2010 blijkt het volgende. Art. 240b Sr ziet op een afbeelding van een gedraging van expliciet seksuele aard, zoals die aan de hand van de afbeelding zelf kan worden vastgesteld, waaronder begrepen het op zinnenprikkelende wijze tonen van de geslachtsdelen of de schaamstreek. Het gaat bij art. 240b Sr om een gedraging die reeds door haar karakter strekt tot het opwekken van seksuele prikkeling. Verder ziet art. 240b Sr op een afbeelding die weliswaar niet een gedraging van expliciet seksuele aard in de hiervoor aangegeven zin toont, maar die, gelet op de wijze waarop zij is totstandgekomen ook strekt tot het opwekken van seksuele prikkeling. Hierbij kan het gaan om een afbeelding van iemand in een houding of omgeving die weliswaar op zichzelf of in andere omstandigheden ‘onschuldig’ zouden kunnen zijn, maar die in het concrete geval een onmiskenbaar seksuele strekking heeft. Het is overigens niet vereist dat de jeugdige is geschaad.[viii]

Artikel 239 Sr

Schennis van de eerbaarheid wordt door artikel 239 Sr strafbaar gesteld. De strafbepaling luidt als volgt: ‘met gevangenisstraf van ten hoogste drie maanden of geldboete van de tweede categorie wordt gestraft schennis van de eerbaarheid: 1°. Op of aan een plaats, voor het openbaar verkeer bestemd; 2°. Op een andere dan onder 1° bedoelde openbare plaats, toegankelijk voor personen beneden de leeftijd van zestien jaar; 3°. Op een niet openbare plaats, indien een ander daarbij zijns ondanks tegenwoordig is’. Valt heimelijk filmen onder schennis van de eerbaarheid, art. 239 Sr? In een uitspraak van de Hoge Raad was sprake van (een poging tot) het heimelijk fotograferen van een ontklede vrouw vanuit een aangrenzend douchehokje in een zwembad.[ix] In deze zaak was de tenlastelegging toegesneden op art. 239Sr, kort gezegd de schennis van de eerbaarheid. De Hoge Raad oordeelde dat het houden van een camera onder de scheidingswand van een afgesloten kleedhokje waarin een ontklede vrouw staat als zodanig niet het misdrijf van art. 239 Sr oplevert.[x] Art. 239 Sr richt zich in de eerste plaats tegen ongevraagde en ongewenste seksueel getinte confrontatie met het menselijk lichaam of delen daarvan. In HR 9 december 2003, ECLI:NL:HR:2003:AL8452, NJ 2004/273, is beslist dat art. 239 Sr niet strekt ter bestrijding van schennis van de eerbaarheid door afbeelding of geschrift dan wel door het gesproken woord, zodat - kort gezegd - het maken van seksueel getinte uitlatingen niet onder art. 239 Sr kan worden gerubriceerd.[xi] Voor de strafbaarheid van art. 239 Sr is vereist dat sprake is van een handeling die kwetsend is voor het normaal ontwikkeld seksueel schaamtegevoel onder de gegeven omstandigheden.[xii] Dit kan tot stand komen door voelen en door zien, zoals een potloodventer. Bij heimelijk filmen ontbreken de onderdelen zien en/of voelen, waardoor art. 239 Sr toepassing mist.

Artikelen 139f en 441b Sr

In tegenstelling tot de zedendelicten, zijn art. 139f en 441b Sr juist gemaakt om te beschermen tegen heimelijk filmen.[xiii] Bij de invoering van art. 139f Sr. speelden de privébelangen van de burger een centrale rol. In 2001 is voorgesteld om art. 139f Sr., dat toentertijd zag op het heimelijk maken van afbeeldingen van personen in woningen en andere niet voor het publiek toegankelijke lokalen, uit te breiden tot woningen en andere niet voor het publiek toegankelijke plaatsen, zoals tuinen, besloten erven, niet voor het publiek toegankelijke parken of parkeerterreinen.[xiv] De wetgever keek er namelijk anders tegenaan gelet op de verruiming van de invulling van het recht op bescherming van de persoonlijke levenssfeer. Vandaar dat 'lokaal' is vervangen door de algemenere term 'plaats'.[xv] Uit kamerstukken blijkt dat de wetgever vindt dat ‘het bespied worden in situaties, waarin men zich onbespied mag wanen, als een inbreuk op de persoonlijke levenssfeer wordt ervaren’.[xvi] Volgens de wetgever is dit nog meer het geval wanneer foto’s of andere authentiek aandoende afbeeldingen worden gemaakt die voor de betrokkene compromitterend of gênant zijn.[xvii] De wetgever heeft zich beperkt tot het maken van afbeeldingen. Dit is ingegeven door het idee dat de persoonlijke levenssfeer reeds wordt aangetast indien buiten medeweten of zonder toestemming een afbeelding van een persoon wordt gemaakt, ook al registreert die afbeelding niets onbehoorlijks of ongewoons. Deze gedachte heeft geresulteerd in een bepaling waarin het kenbaarheidsvereiste zwaar weegt. Het verbod is thans nader geclausuleerd door de bestanddelen als 'kenbaar', 'opzettelijk', 'wederrechtelijk'.[xviii] Ook de Hoge Raad heeft bevestigd dat het heimelijk filmen of fotograferen van een persoon schending van iemands privacy is.[xix] Het heimelijk filmen is samengevat een onaanvaardbare inbreuk op iemands privacy en dus ook in strijd met sociaal ethische normen. Geconcludeerd kan worden dat art. 139f Sr de schending van de persoonlijke levenssfeer beoogd te bestraffen.[xx]Art. 139f Sr. beperkt zich tot het heimelijk filmen van personen die zich bevinden in een woning of op een andere niet voor het publiek toegankelijke plaats. Pashokjes maken onderdeel uit van een voor het publiek toegankelijke plaats, namelijk een winkel. Echter, wanneer pashokjes in gebruik zijn, kan het als een niet voor het publiek toegankelijke plaats worden aangemerkt. Heimelijk filmen in een pashokje is dus strafbaar ingevolge art. 139f Sr.[xxi] Netgenoemde nuancering geldt voor alle deelruimtes van voor publiek toegankelijke plaatsen wanneer deze tijdelijk in privégebruik zijn, zoals toiletten.[xxii] Daarnaast lijken ook kleedkamers van sportclubs door de rechter te worden beschouwd als niet voor het publiek toegankelijke plaatsen wanneer die kleedkamers door mensen in gebruik zijn.[xxiii] Ingevolge art. 139f Sr is heimelijk fotograferen en/of filmen in pashokjes, toiletten, kleedkamers, et cetera. strafbaar. Art. 441b Sr stelt heimelijk cameratoezicht strafbaar. Dit artikel bevat de relevante beperking dat de afbeelding moet zijn vervaardigd met een ‘daartoe aangebracht technisch hulpmiddel’. Uit kamerstukken blijkt dat de bepaling ‘aangebracht’ inhoudt dat er een extra activiteit is vereist wat betreft de plaatsing van het hulpmiddel.[xxiv]

Conclusie

Het heimelijk filmen met een seksuele strekking kan niet onder geschaad onder de artikelen 246 en 239 Sr. Het heimelijk filmen van minderjarigen kan onder artikel 240b Sr vallen, mits de gedraging strekt tot het opwekken van een seksuele prikkeling of dat de wijze waarop de afbeelding tot stand is gekomen strekt tot het opwekken van seksuele prikkeling. In gevallen waarin heimelijk wordt gefilmd moet worden uitgeweken naar art. 139f en art. 441b Sr. De grote beperking van art. 139f Sr is dat het artikel toepassing mist bij het filmen op voor publiek toegankelijke plaatsen. Art. 441b Sr heeft eveneens een relevante beperking, namelijk de voorwaarde dat het technische hulpmiddel ergens op moet zijn aangebracht. Hierdoor valt filmen uit de losse hand buiten de boot.

[i] Www.pzc.nl (laatst bijgewerkt: 17 juli 2017).

[ii] Www.rtvoost.nl (laatst bijgewerkt: 2 oktober 2014).

[iii] Rapport Lindenberg/Van Dijk, 2016, p. 267.