Simon van der Aa

Hoe zorgen we ervoor dat veroordeelden niet opnieuw de fout ingaan? Dit is een van de belangrijkste redenen waarom we in Nederland straffen opleggen.[1] Een veelgehoorde oplossing is het invoeren van zwaardere straffen.[2] Het idee hierachter is simpel: als de straffen zwaarder zijn, zullen mensen minder snel geneigd zijn strafbare feiten te plegen. Toch valt op dat rechters vaak lagere straffen opleggen dan wat door een deel van de samenleving als passend wordt beschouwd.[3] De wetgever beoogde dit verschil recht te trekken door het taakstrafverbod in 2011 in te stellen voor zeden- en geweldsmisdrijven met een gevangenisstraf van minimaal zes jaar.[4] Het wetsvoorstel Wet uitbreiding taakstrafverbod legt rechters een nog grotere beperking op.[5] Als we als doel hebben de recidive van strafbare feiten te verminderen, dan moet gekeken worden welke straf welk gevolg heeft. Dit roept een cruciale vraag op: wat zijn de gevolgen van een korte gevangenisstraf voor strafrechtelijke delicten in vergelijking met het opleggen van taakstraffen?

 

Mogelijkheden van bestraffing

Om de eerder gestelde vraag te beantwoorden, moet eerst gekeken worden naar de verschillende mogelijkheden: welke straffen kan een rechter opleggen? Het strafrecht biedt namelijk een breed scala aan straffen die kunnen worden toegepast, afhankelijk van de aard en ernst van het delict.

Het eerste onderscheid is het verschil tussen hoofdstraffen en bijkomende straffen. Onder hoofdstraffen vallen de vrijheidsbenemende straf, de taakstraf en de geldboete. Bijkomende straffen omvatten bijzondere maatregelen zoals het ontnemen van kiesrechten of het opleggen van een beroepsverbod. In dit artikel wordt specifiek ingezoomd op de taakstraf en de gevangenisstraf.

 

Gevolgen van taakstraffen

Een taakstraf is een straf waarbij een veroordeelde verplicht wordt om onbetaalde werkzaamheden te verrichten. Deze werkzaamheden kunnen sterk variëren, van zware fysieke arbeid, zoals boswerkzaamheden, tot lichter werk, zoals administratieve taken. Vaak bestaat het werk uit schoonmaak- of onderhoudstaken. Het doel van de taakstraf is om de veroordeelde een zinvolle bijdrage te laten leveren in de samenleving zonder dat hij of zij een reguliere baan vervangt.[6] De gestrafte blijft hierbij verbonden met de samenleving en ontwikkelt zelfdiscipline. Door de taakstraf draagt de gestrafte bij aan herstel voor de samenleving die door zijn daden is benadeeld.[7]

 

Kritiek van de taakstraf

In 2011 leidde het opleggen van taakstraffen bij zeden- en geweldsmisdrijven tot grote zorgen bij de wetgever.[8] De kern van deze zorgen lag in het feit dat de wetgever in 1997 de taakstraf had ingevoerd als middel om lichte delicten af te handelen.[9] Uit een rapport van de Raad voor de Rechtspraak en het College van procureurs-generaal bleek echter dat in 2006 in 41% van de ernstige misdrijven een taakstraf werd opgelegd.[10] Dit strookte niet met de oorspronkelijke bedoeling van de taakstrafregeling. Op basis van deze bevindingen stelde de wetgever een taakstrafverbod in voor ernstige zeden- en geweldsmisdrijven met een gevangenisstraf vanaf zes jaar.[11]

In 2020 werd het wetsvoorstel Wet uitbreiding taakstrafverbod ingediend. Dit wetsvoorstel richtte zich op misdrijven tegen personen met een publieke taak, waarbij de wetgever benadrukte dat taakstraffen bij dergelijke misdrijven niet passend zijn.[12] Volgens het voorstel moet er streng worden opgetreden tegen deze misdrijven, omdat de overtreders een zwaarder strafrechtelijk verwijt treft. Een taakstraf wordt daarom als onvoldoende beschouwd.[13]

 

Gevolgen van korte gevangenisstraffen

De meest ingrijpende straf die een veroordeelde kan krijgen is de gevangenisstraf. In de ogen van de maatschappij wordt deze straf vaak beschouwd als de ultieme vorm van vergelding, wat ook een van de doelen van het straffen is.[14] Toch zijn veel gevangenisstraffen relatief kort. Uit cijfers blijkt dat 74% van alle gevangenisstraffen een duur van minder dan zes maanden heeft.[15] Deze 74% kosten de maatschappij jaarlijks maar liefst 400 miljoen euro, wat neerkomt op 45 euro per belastingbetaler.[16]

 

Vergelijking op recidive van gevangenisstraffen en taakstraffen

Bij een vergelijking tussen de twee belangrijkste strafvormen vallen twee dingen op. Ten eerste verschillen de kosten van een taakstraf en een gevangenisstraf aanzienlijk. Voor een veroordeelde die een taakstraf uitvoert, bedragen de kosten 72,56 euro per dag, terwijl de kosten voor een gevangene oplopen tot maar liefst 259 euro per dag.[17]

Een werkstraf biedt een effectiever alternatief voor een korte gevangenisstraf. Uit onderzoek blijkt dat het recidivepercentage bij ex-werkgestrafte op ongeveer 29% ligt en dat bij ex-gedetineerden rond de 50% is.[18] Dit komt doordat gestraften tijdens hun straf zinvol werk doen, een arbeidsritme opbouwen en nieuwe vaardigheden leren. Hierdoor worden verdere problemen, zoals het verlies van werk, huisvesting of een sociaal vangnet, voorkomen.[19] Wat ervoor zorgt dat ze minder snel een strafbaar feit begaan.[20] Daarnaast levert een werkstraf een directe bijdrage aan de samenleving en is het financieel aantrekkelijker: een werkstraf kost slechts de helft van een gevangenisstraf. Het combineert straf met maatschappelijke winst en voorkomt terugval, een duidelijke win-winsituatie.[21] Daarnaast moet een gevangenisstraf gezien het subsidiariteitsbeginsel als laatste redmiddel worden gezien.[22] Dit beginsel komt erop neer dat de straf het minst ingrijpende middel is om het beoogde doel te bereiken.[23] Als een taakstraf het beoogde doel bereikt, zou een gevangenisstraf overbodig zijn. Kortom, een werkstraf is niet alleen effectiever en goedkoper dan een korte gevangenisstraf, maar draagt ook bij aan rehabilitatie, terwijl het recidiverisico aanzienlijk wordt verminderd.

 

Conclusie 

Concluderend toont de vergelijking tussen korte gevangenisstraffen en taakstraffen duidelijk aan dat taakstraffen een effectiever, goedkoper en maatschappelijk waardevoller alternatief zijn. Terwijl korte gevangenisstraffen vaak leiden tot hoge kosten en een groter recidiverisico, biedt een taakstraf de mogelijkheid tot rehabilitatie, het behoud van sociale stabiliteit en een bijdrage aan de samenleving, waardoor het een verstandige keuze is binnen een rechtvaardig strafsysteem. 

---

Eindnoten

[1] Lindenberg & Wolswijk 2021

H.D. Wolswijk & K. Lindenberg, Materieel strafrecht, Deventer: Wolters Kluwer 2021.

[2] VVD

VVD, ‘Wie zich crimineel gedraagt, verdient zo snel mogelijk straf’, vvd.nl

Zwiers 2007

R. Zwiers, ‘Taakstraffen in Nederland’, NJB 2007/2168.

[3] Van der Maden, Malsch & De Keijser 2017

M. van der Maden, M. Malsch & J. de Keijser, ‘Waarom wil de burger toch steeds dat rechters zwaarder straffen? De invloed van informatie en opleiding’, Trema, mei 2017, p. 180-183.

[4] Kamerstukken II 2009/10, 32169, nr. 3, p. 8-11.

[5] Kamerstukken I 2019/20, 35 087, nr. A.

[6] Meijer, in: T&C Sr

S. Meijer, 'Inhoud van de taakstraf', in: S. Meijer, Tekst & Commentaar Strafrecht.

[7] Rechtspraak

Rechtspraak, ‘Taakstraffen’, rechtspraak.nl.

[8]Kamerstukken II 2009/10, 32169, nr. 3, p. 8-11.

[9] Kamerstukken II 1997–1998, 26 114, nr. 3, blz. 1 (MvT)

[10] Met zware delicten wordt bedoeld Moord en poging tot moord (Sr 289);

• Doodslag en poging tot doodslag (Sr 287, 288);

• Zware mishandeling (Sr 302, 303);

• Verkrachting en poging tot verkrachting (Sr 242);

• Aanranding (Sr 246);

• Ontucht (Sr 247, 249)

Klijn, Tulder, Beaujean, Heijden & Rodenburg 2008

A. Klijn, F. van Tulder, R. Beaujean, T. van der Heijden, G. Rodenburg, Moord, doodslag, taakstraf? Een Zembla-uitzending nader bekeken, Den Haag, april 2008.

[11] Kamerstukken II 2009/10, 32169, nr. 3, p. 2-6 (MvT).

[12] Kamerstukken II 2009/10, 35528, nr. 2.

[13] Kamerstukken II 2009/10, 35528, nr. 3, p. 1-3.

[14] Lindenberg & Wolswijk 2021

H.D. Wolswijk & K. Lindenberg, Materieel strafrecht, Deventer: Wolters Kluwer 2021.

[15] Raad voor Strafrechtstoepassing en Jeugdbescherming 2008

Raad voor Strafrechtstoepassing en Jeugdbescherming, ‘Korte detenties nader bekeken. Korte detenties nader bekeken. Minder korte detenties en meer betekenisvolle alternatieven’, Den Haag 2008.

[16] Lysaght 2023

H. Lysaght, ‘Korte gevangenisstraf: vaker opnieuw de fout in en ook nog eens duur’, universiteitleiden.nl

[17] Blokland, Schuyt & Wermink 2023

A.A.J. Blokland, P.M. Schuyt & H.T. Wermink, ‘De noodzaak van een visie op straffen’,  Strafblad 2023/1, p. 28-34.

[18] WODC 2023

WODC, ‘Recidive overwegend stabiel gebleven’.

[19] Blokland 2022  

Arjan Blokland, ‘Korte gevangenisstraf leidt tot meer herhalingscriminaliteit’, NSCR, november 2022. 

[20] Blokland 2022  

Arjan Blokland, ‘Korte gevangenisstraf leidt tot meer herhalingscriminaliteit’, NSCR, november 2022.

[21] Claessen, Elbers, Hoek e.a. 2022

J.A.A.C. Claessen, N.A. Elbers, A. van Hoek e.a., ‘Via herstelgerichte sanctiedoelen en alternatieve sancties naar minder toepassing van korte detenties? Een empirisch onderzoek’, Sancties 2022/75.

[22] Claessen & Meijer 2022

J.A.A.C. Claessen & S. Meijer, ‘Het project Changing Justice Gears en de terugdringing van de korte gevangenisstraf’, Sancties 2022/74.

[23] Meijer 2017

E.M. Meijers, ‘Voorlopige hechtenis in het Nederlandse jeugdstrafrecht (Meijers-reeks)’, par. 4.3.4.