Simon van der Aa

De schok was groot toen op 13 september 2022 de Fiscale Inlichtingen- en Opsporingsdienst (hierna:FIOD) onverwachts voor de deur stond bij topondernemer Frits van Eerd. Wat leek op een doodgewone ochtend, veranderde abrupt in een situatie die de zakenwereld op zijn kop zette. Van Eerd, bekend als directeur van de supermarkt Jumbo, werd plotseling geconfronteerd met beschuldigingen van corruptie en witwassen.[1] In zijn huis werden onder andere grote sommen geld aangetroffen, wat vaak gezien wordt als een aanwijzing van witwassen. Hoe zit de witwas strafzaak rondom Jumbo-topman Van Eerd precies in elkaar? En wat betekent witwassen eigenlijk? Deze vragen staan centraal in dit artikel.

Het startpunt van het gehele strafrechtelijke onderzoek naar Frits van Eerd ontstond bij een ander persoon, autohandelaar Theo E. Deze had via versleutelde PGP berichten contact met verschillende mensen binnen de georganiseerde criminaliteit.[2] Toen Theo E. werd afgeluisterd door het Openbaar Ministerie (hierna: OM) kwam veelvuldig de naam Frits van Eerd voorbij. Vanaf dat moment stond Van Eerd bij justitie onder een vergrootglas, wat uiteindelijk leidde tot een huiszoeking op zijn landgoed in Noord-Brabant. Eenmaal aangekomen trof de FIOD veel geld aan bij de woning van de topondernemer van Jumbo.[3]

Juridisch gezien is de zaak uiteen te zetten in verschillende onderdelen. Officieel staat Frits van Eerd terecht voor corruptie, valsheid in geschrifte en witwassen. [4]Thuis en in zijn kantoor in Veghel zijn ruim vier en een halve ton losgeld gevonden, reden voor het OM om een onderzoek te starten, maar waarom? Wat is witwassen eigenlijk, en waarom is losgeld een indicator voor witwassen?

In Nederland wordt er per jaar voor zo’n 13 miljard euro witgewassen.[5] Witwassen is gedefinieerd in artikel 420bis van het Wetboek van Strafrecht en betekent kort gezegd dat een persoon illegale goederen of geld legaal maakt. Een belangrijk kenmerk is dat het goed of geld een criminele afkomst moet hebben. Enkele voorbeelden van witwassen zijn:

1. Iemand verkoopt cocaïne op het dark web en ontvangt in ruil daarvoor crimineel geld in de vorm van bitcoins. Dit criminele geld kan worden witgewassen door een partij in te schakelen die,tegen een commissie, de bitcoins overkoopt en hiervoor contant betaald.[6]

2. Iemand verdient inkomen en geeft dit niet op bij de jaarlijkse inkomstenbelasting. Dit geld wordt daardoor crimineel.[7] Het kan bijvoorbeeld witgewassen worden door een auto contant te kopen. Hiermee wordt crimineel geld omgezet in een fysiek goed dat niet direct herleidbaar is tot de criminele oorsprong.

Omdat er vaak sprake is van crimineel geld, wordt doorgaans een gronddelict vereist, zoals in het eerste voorbeeld van de verkoop van cocaïne.[8] Officieren van justitie moeten echter vaak andersom redeneren: zij zien eerst een verdachte handeling en moeten vervolgens bewijzen dat het geld afkomstig is van een criminele activiteit. Dit is naar alle waarschijnlijkheid ook wat het OM in de zaak van Frits van Eerd probeert te bewijzen.

De wetgever geeft een oplossing voor het bovenstaande probleem en biedt de mogelijkheid om witwassen te bewijzen zonder dat er sprake is van een gronddelict. In dat geval moet het OM bewijzen dat alle andere plausibele scenario’s uitgesloten zijn en dat witwassen de enige logische verklaring is.[9] Hiervoor gelden specifieke criteria. Dit is uiteraard moeilijk te bewijzen, daarom kan het OM gebruik maken van witwasindicatoren.[10] Deze indicatoren beschrijven typisch gedrag dat vaak voorkomt bij witwassen.[11] De lijst is onderverdeeld in typologieën, feiten van algemene bekendheid en overige indicatoren. In de zaak van Frits van Eerd zou het OM bijvoorbeeld kunnen concluderen dat een of meerdere van deze indicatoren van toepassing zijn, waardoor Van Eerd verantwoordelijk zou kunnen worden gehouden voor witwassen. Voor de verdediging is het daarom van groot belang om duidelijk aan te tonen waar het geld vandaan komt. De zorg van justitie over grote hoeveelheden contant geld is vooral gebaseerd op het feit dat in de criminele wereld vrijwel alles contant wordt betaald. Dit komt doordat contant geld niet direct traceerbaar is naar een specifieke persoon. Daarom was de vondst van een aanzienlijke hoeveelheid contant geld in deze zaak voor het OM reden tot achterdocht. Vier en een halve ton is nou ook niet echt aan te merken als wisselgeld van de bakker. 

Wat het verweer wordt van de verdediging moet nog blijken. Wel heeft de advocaat van Frits van Eerd, meester Robbert Jonk, medegedeeld dat volgens hem een groot bedrag contant geld niet per se wijst op witwassen.[12] Wat de definitieve uitspraak zal zijn moet nog blijken, het inhoudelijke proces staat voor eind juni 2025 gepland.[13]

Eindlijst

[1] ‘6 dingen die je moet weten over het proces tegen voormalig Jumbo-topman Frits van Eerd’, businessinsider.nl.

[2] ‘Boevenberichten ontsleuteld’, magazines.openbaarministerie.nl.

[3] ‘6 dingen die je moet weten over het proces tegen voormalig Jumbo-topman Frits van Eerd’, businessinsider.nl.

[4] ‘6 dingen die je moet weten over het proces tegen voormalig Jumbo-topman Frits van Eerd’, businessinsider.nl;

‘'Voormalig Jumbo-topman Van Eerd ook vervolgd voor witwassen'’, nos.nl; 

‘Frits van Eerd laat zich niet zien in rechtbank en ontkent alles’, omroepbrabant.nl.

[5] Van herstel naar balans 2022, p. 10.

[6]Witwassen: wat is dat? 2017, p. 8.

[7]Dit volgt uit Rb. Amsterdam 25 november 2015, ECLI:NL:RBAMS:2015:8340

[8] Het gronddelict is in dit geval artikel 2 Opiumwet.

[9]Witwassen kan worden bewezen zonder dat een gronddelict hoeft te worden vastgesteld, door de zes stappen te volgen zoals uiteengezet in het zes-stappen-arrest: Hof Amsterdam 11 januari 2013, ECLI:NL:GHAMS:2013:BY8481.

[10]Dat deze indicatoren bestaan volgt uit de memorie van toelichting: Kamerstukken II 1999/2000, 27159, nr. 3, p. 10 (MvT).

[11]Overzicht Witwasindicatoren. 2024, p. 4.

[12]‘Advocaat Robbert Jonk over vervolging van de Frits van Eerd | Op1’, Op1, youtube.com, 10 april 2024.

[13]‘Frits van Eerd laat zich niet zien in rechtbank en ontkent alles’, dtvnieuws.nl.