Simon van der Aa

QR codes, anderhalve meter afstand en lege schappen, slechts een greep uit de herinneringen in de tijd dat COVID ons leven beheerste. Heel Nederland moest mondkapjes gaan dragen om het coronavirus te bestrijden, zo hadden de experts van het RIVM bedacht. Wie nog meer een voorstander was van het verplichten van mondkapjes was Sywert van Lienden, de 34-jarige ondernemer en politiek lobbyist. Samen met zijn partners (in crime) Bernd Damme en Camiel van Gestel was hij van plan hij de schaarste aan mondkapjes in de corona pandemie op te lossen. Dit deden ze onder de naam van ‘Stichting Hulptroepen Alliantie’ met behulp van eigen financiers en zonder tussenkomst van de overheid tussen hen en de producenten.[1]

Wat op het eerste gezicht dus een nederig gebaar richting de Nederlandse samenleving leek, bleek later toch een vooropgezet plan om vooral zelf veel winst te maken. Wegens onbehoorlijk bestuur zijn Van Lienden, Samme en Van Gestel uit hun functie gezet. De Stichting heeft een civiele zaak aangespannen tegen het ondernemers trio, om alle verdiende miljoenen terug te halen. Daarnaast heeft het OM afgelopen woensdag bekendgemaakt dat er ook een strafrechtelijke procedure naar de mondkapjesdeal komt. Ten laste is gelegd oplichting, verduistering en valsheid in geschrifte en/of witwassen.[2]Van Lienden beweerde zelf altijd onschuldig te zijn, alhoewel hem niet veel geloofwaardigheid meer toekomt.[3]

De grote mond van Van Lienden

In de mondkapjesdeal deed Van Lienden zich voor als een vertegenwoordiger van een non-profitorganisatie. De omstreden mondkapjesdeal werd in april 2020, waarbij 40 miljoen mondkapjes zouden worden geleverd aan de Staat voor 100 miljoen euro.[4] Hij zou het puur uit mededogen doen voor het ziekenhuispersoneel en de Nederlandse samenleving. Niet om er zelf beter van te worden. In een artikel van NRC van eind mei 2020,[5] had van Lienden het voor het eerst over de befaamde groepsapp waar alle companen in zaten. Hierin deelden ze hun gezamenlijke zorgen over het gebrek aan actie van de overheid bij de aankoop van mondkapjes. Daarom vonden de drie mannen dat ze het zelf maar moesten regelen. 

Ze waren zich er echter ook van bewust dat ze iets aan het doen waren dat eigenlijk niet door de beugel kon, zo bleek uit gepubliceerde appjes die de NOS in december 2024 onthulde. Tijdens de onderhandelingen werd onder andere in de groepsapp gedeeld: "Even serieus: wat we nu af en toe bespreken is echt grenzend aan vooropgezette fraude." en als kers op de taart, na de deal: “Nu echt rond! Nooit meer geldzorgen.” Ook zou uit eerder app verkeer blijken dat ze het “for money” deden.[6] Het is natuurlijk lastig om met de weinige informatie die tot onze beschikking staat het tegendeel te bewijzen, maar de berichtgeving van onder andere het NOS geeft wel veel bloot over de intenties van de heren onderling 

Oplichting

Zoals al eerder vermeld, is het OM nu ook een proces begonnen tegen Van Lienden wegens  onder andere oplichting. Oplichting is wettelijk vastgelegd in art. 326 Wetboek van Strafrecht. Dit artikel verbiedt het om anderen te misleiden met de intentie om er zelf van te profiteren. Voordat men van oplichting kan spreken, moet er aan een aantal vereisten zijn voldaan. Ten eerste moet er een oogmerk zijn om zich of een ander wederrechtelijk te bevoordelen, hetgeen op diverse manieren kan gebeuren. In het overzichtsarrest van de Hoge Raad uit 2017 worden een aantal manieren nader belicht.[7] 

Ten eerste wordt genoemd dat het gemeenschappelijk kenmerk van deze manieren is dat: “de verdachte door een specifieke, voldoende ernstige vorm van bedrieglijk handelen bij een ander een onjuiste voorstelling van zaken in het leven wil roepen teneinde daarvan misbruik te kunnen maken.” Een voorbeeld is het aannemen van een valse hoedanigheid. In de jurisprudentie wordt dat ook wel vertaald naar de woorden van het zich presenteren als een ‘bonafide’ persoon die als zodanig deelneemt aan het rechtsverkeer. Deze definitie mag alleen worden gebruikt als de potentiële ‘bonafide’ wederpartij zich met voldoende specifieke gedragingen heeft gepresenteerd dat deze in de desbetreffende context erop zijn gericht bij het beoogde slachtoffer een onjuiste voorstelling van zaken te maken en daar vervolgens misbruik van te maken. 

Als de voorwaarden op de casus van Van Lienden worden toegepast, vallen er een aantal dingen op. Ten eerste heeft hij, samen met zijn compagnons, zich naar de buitenwereld voorgedaan als een non-profit, hij zou er dus zelf niets beter van worden. Toch wijst een uitspraak dat ze het "In ieder geval is één eis dat we alle vier gillend rijk worden, want het is één grote middelvinger van de overheid. Ik ga dit echt serieus voor geen goud vrijwillig doen" in een heel andere richting.[8] Van Lienden was van plan zich eerst voor te doen als een goede zakenpartner, een eerlijke zakenpartner. Dit is dus helaas niet volledig het geval geweest. De Hoge Raad noemt ook het criterium dat Van Lienden zich zodanig heeft gedragen, dat hij de overheid een verkeerde voorstelling van zaken wil laten hebben en om daar misbruik van te maken. Het beroep op oplichting door het OM zou dus zeker kans van slagen kunnen hebben.

Hoe nu verder?

Van Lienden vond het waarschijnlijk iets te heet worden onder zijn voeten deze week, toen bekend werd dat hij de civiele zaak best bereid is te schikken. Voorwaarde was wel dat de Belastingdienst hun vorderingen opgeeft én dat het OM de strafzaak laat vallen.[9] De appjes van van Lienden zijn zijn betrouwbaarheid zeker niet ten goede gekomen. Hoewel hij zich voordeed als een betrouwbare zakenpartner, en behoorlijk bestuurder van de stichting, is gebleken dat er toch veel meer achter de deal schuilt dan aanvankelijk werd gedacht. Maar hoe het nou écht zit, daar zullen we pas achter komen na 19 december, de dag dat Van Lienden zich tegenover de strafrechter moet gaan verantwoorden. 

Bibliografie

[1]https://www.nrc.nl/nieuws/2020/05/29/chef-mondkapjes-sywert-van-lienden-je-moet-in-china-ballen-hebben-en-gewoon-cash-op-tafel-gooien-a4001293

[2]https://www.om.nl/actueel/nieuws/2024/11/21/om-neemt-vervolgingsbeslissingen-in-onderzoek-naar-voormalig-bestuurders-stichting-hulptroepen-alliantie-en-hun-rechtspersonen

[3]https://www.nrc.nl/nieuws/2024/12/04/staat-openbaart-app-gesprek-in-zaak-over-mondkapjesdeal-nu-echt-rond-appte-van-lienden-nooit-meer-geldzorgen-a4875471

[4]https://nos.nl/artikel/2444786-van-lienden-en-de-mondkapjesaffaire-een-tijdlijn

[5]https://www.nrc.nl/nieuws/2020/05/29/chef-mondkapjes-sywert-van-lienden-je-moet-in-china-ballen-hebben-en-gewoon-cash-op-tafel-gooien-a4001293

[6]https://www.nrc.nl/nieuws/2024/12/04/staat-openbaart-app-gesprek-in-zaak-over-mondkapjesdeal-nu-echt-rond-appte-van-lienden-nooit-meer-geldzorgen-a4875471

[7]HR 20 december 2016, ECLI:NL:HR:2016:2892, samenvatting alinea 1, NJ 2017/158, m.nt. N. Keijzer. 

[8]https://nos.nl/artikel/2444529-geluidsopnames-van-lienden-wilde-gillend-rijk-worden-van-mondkapjesdeal

[9]https://nos.nl/artikel/2547033-nooit-meer-geldzorgen-nieuwe-chats-mondkapjesdeal-in-de-rechtszaal