Simon van der Aa

Geschreven door: Maryna Kazlova.

“Levenslang is levenslang. Van terugkeer in de samenleving is geen sprake, tenzij in een uitzonderlijk geval aan een levenslanggestrafte gratie wordt verleend. Derhalve komen levenslanggestraften niet in aanmerking voor activiteiten die gericht zijn op re-integratie in de maatschappij.” (1) Zo luidt de recente beleidsopvatting van het Ministerie van Veiligheid en Justitie.

In Nederland wordt gratie zeer zelden verleend. Vóór 1970 werd deze bijvoorbeeld in grofweg negen van de tien gevallen verleend, terwijl dat na 1970 nog maar drie keer is voorgekomen, ondanks dat het aantal levenslange gevangenisstraffen enorm is gestegen. (2) De vraag rijst of levenslange gevangenisstraf zoals wij dat in Nederland kennen niet in strijd is met mensenrechten. Ook een levenslang veroordeelde moet namelijk het zicht op vrijlating kunnen hebben. Dat heeft het Europese Hof tot bescherming van de Rechten van de Mens (het EHRM) onlangs in een reeks van de arresten bepaald. (3)

Volgens het EHRM moet een levenslange straf uitzicht bieden op invrijheidstelling. De betrokken Staat dient dan ook te voorzien in een hiertoe geëigende procedure, welke al bij oplegging van de straf moet hebben bestaan. Indien het niet het geval is, dan is de straf vanaf het begin in strijd met het verbod van inhumane behandeling zoals bedoeld in art. 3 van het Europees Verdrag van de Rechten van de Mens (het EVRM). (4) En hoe zit het dan met Nederlandse levenslanggestraften? Hebben zij voldoende uitzicht op invrijheidsstelling?

Weliswaar kunnen levenslanggestraften in Nederland gratie vragen. Of het tot invrijheidsstelling kan leiden is echter de vraag. De verantwoordelijke bewindslieden zijn namelijk van mening dat Nederland aan de door het EHRM uitgezette lijn voldoet, doordat altijd gratie kan worden gevraagd, ook al wordt het altijd afgewezen. (5) Een dergelijke opstelling belooft natuurlijk geen rooskleurig perspectief voor levenslanggestraften. Dat een levenslange gevangenisstraf in Nederland echt levenslang is vindt dus zijn bevestiging in de huidige beleidsopvatting van de Ministerie van Veiligheid en Justitie. (6) Deze beleidsopvatting in aanmerking nemende, denk ik dat het niet meer lang zal duren totdat Nederland een uitbrander van het EHRM zal krijgen. Immers, het EHRM is stellig in haar standpunt: iemand tot zijn dood achter de tralies houden is inhumaan!

Noten

1 Kamerstukken II 2011/12, 24 587, nr. 464 (brief van de staatssecretaris van Veiligheid en Justitie, ‘Modernisering penitentiaire arbeid, Samenplaatsing (levens)langgestraften’).

2  B. Gubbels, ‘Is levenslang echt levenslang?’, Wetrecht 24 september 2014, Wetrecht.nl.

3  EHRM (GK) 9 juli 2013 (Vinter e.a. vs. VK), appl. nrs. 66069/09, 130/10; EHRM 20 mei 2014 (Magyar vs. Hongarije), appl. nr. 73593/10; EHRM 8 juli 2014 (Harakchiev en Tolumov vs. Bulgarije).

4  ‘Uitvoering Nederlandse levenslange gevangenisstraf in strijd met het EVRM’, Cleerdin-hamer 24 september 2014, Cleerdin-hamer.nl.

5  Kamerstukken II 2009/10, 32 123, nr. 10 (brief van de Minister van Justitie Hirsch Ballin en Staatssecretaris van Justitie Albayrak, ‘Gratieprocedure en tenuitvoerlegging levenslange gevangenisstraf’); Kamerstukken II 2011/12, 24 587, nr. 464 (brief van de staatssecretaris van Veiligheid en Justitie, ‘Modernisering penitentiaire arbeid, Samenplaatsing (levens)langgestraften’); R. Wybenga, ‘Teeven: een politieke Houdini? Avonturen rond de levenslange vrijheidsstraf’, NJB 2014/1630, afl. 31.

6  W. van Hattum, ‘Levenslang ‘post Vinter’, NJB 2013, afl. 29, p. 1961.